|
หลักสำคัญพื้นฐานของการแสดงละครเวทีคือการแสดง ไม่ใช่แค่การบอกเล่า
ละครเงาที่มีพื้นฐานมาจากภาพจินตนาการก็เป็นเช่นนั้น และเป็นมากกว่านั้น
ผู้แสดงหลักคือหุ่น แสงไฟที่ส่องสว่างจากด้านหลัง ได้สร้างภาพที่ประกอบขึ้นเป็น
ฉากของเรื่องราว และมักจะมีดนตรีประกอบด้วย นี่เป็นรูปแบบอันเก่าแก่ของละคร
ซึ่งหยั่งรากลึกมาตั้งแต่อารยธรรมในสมัยโบราณ เช่นเดียวกับศิลปะการแสดง
ทุกอย่าง ละครเงาก็เป็นเป็นวิถีทางที่นำเสนอความลี้ลับแห่งชีวิต ปัญหาต่างๆ
ความหวัง ความฝัน และความสุขของการมีชีวิตอยู่
ในทวีปเอเชียก็มีประเพณีแบบนี้มานานและประเทศไทยมีกลุ่มละครเงา
พระจันทร์พเนจร ถ้าจะเรียกให้ถูกต้องมากกว่านี้ก็คือ กลุ่มละครเงาพระจันทร์
พเนจรและการเดินทางอันไม่สิ้นสุด เป็นชื่อที่มีความหมายสำหรับกลุ่มละครที่
ก่อตั้งขึ้นเมือปีพ.ศ. 2542 ในจังหวัดเชียงใหม่ ทำงานเพื่อพัฒนาละครเงาร่วมสมัย
ให้เป็นรูปแบบศิลปะและเป็นสื่อกลางเพื่อการเปลี่ยนแปลงสังคมโดยเน้นเรื่อง
สภาพแวดล้อมเป็นสิ่งที่ท้าทายมากเพราะทางคณะได้นำละครเงา ภาพยนตร์
บทเพลง หุ่นต่างๆมาผสมผสานกันโดยไม่มีบทพูดและคำบรรยาย
ไม่นานมานี้ดิฉันได้มีโอกาสไปชมการแสดงนิทานจากสายน้ำ
(A Walking River Tale)ใต้ร่มไม้ในจังหวัดเชียงใหม่ หลายครอบครัวพาบุตรหลาน
มาที่นี่ ชาวไทยและชาวต่างชาตินักศึกษาในเครื่องแบบ ผู้สูงอายุแต่งกายแบบ
ล้านนา ดิฉันรู้สึกประหลาดใจ ผู้คนมาชมค่อนข้างมาก วงดนตรีบรรเลงเพลงไป
เรื่อยๆก่อนที่ผู้ชมจะนั่งลงบนเสื่อที่ปูบนพื้นหญ้า
เรื่องเล่าจากริมฝั่งโขงเป็นแสดงภาพการต่อสู้ของพญานาคและพญาครุฑซึ่งเป็น
สัตว์ในเทพนิยาย และใช้สัญลักษณ์บอกเล่าสภาพของแม่น้ำโขง สะท้อนภาพ
ความเชื่อและความศรัทธาในสายน้ำและความเปลี่ยนแปลงที่มีผลกระทบมาจาก
เศรษฐกิจของประเทศ ตัวตนทางวัฒนธรรม และการค้าเสรี มันเป็นการแสดงที่ร่วม
สมัยและทรงพลังของเทพนิยายเกี่ยวกับพญานาคที่เป็นสัญลักษณ์แทนชาวบ้านริม
ฝั่งแม่น้ำโขงและพญาครุฑที่เป็นสัญลักษณ์แทนเจ้าหน้าที่ของรัฐ
ก่อนการแสดงจะเริ่มต้นขึ้น ดิฉันได้มีโอกาสสนทนากับคุณมณฑาทิพย์ สุขโสภา
ผู้ก่อตั้งและผู้กำกับศิลป์ของคณะพระจันทร์พเนจร ซึ่งมีใจความสำคัญดังนี้
จานีน: คุณจะจัดตั้งเวทีการแสดงของคุณที่ไหน
มณฑาทิพย์: เวทีของละครเงา ถ้าพวกเรามีโอกาสเลือก น่าจะเป็นคืนที่ไม่มีฝน
ใช้เวทีกลางแจ้ง ที่ผู้คนนั่งบนผืนเสื่อ ถ้าอากาศไม่เหมาะสมกับการแสดงกลางแจ้ง
พวกเราอาจเลือกหอศิลป์หรือหอประชุมของมหาวิทยาลัย หรือเวทีละครขึ้นอยู่กับ
เวลาและโอกาส เมื่อเรามาถึงก็ทำงานร่วมกันกับเจ้าของสถานที่ เชิญคนมาศึกษา
งานกับเรา ในช่วงกลางวันเราก็มอบโอกาสให้กับเด็กๆที่ต้องการมี่ส่วนร่วมใน
กิจกรรมทุกครั้ง เรื่องเล่าริมฝั่งโขงและนิทานจากสายน้ำก็ได้รับความนิยมอย่างมาก
การแสดงของพระจันทร์พเนจรเป็นทั้งงานร่วมสมัยและงานนามธรรม ชุดบทเพลง
แสดงอารมณ์ถูกนำมาเล่นทดแทนบทสนทนา ลักษณะนี้แตกต่างไปจากละครแบบ
ดั้งเดิม เหมือนเป็นภาพยนตร์การ์ตูน เต็มไปด้วยสีสัน ความเร็ว เป็นหน้าต่างไปสู่
มุมมองชีวิตที่แตกต่างไปจากเดิม พวกเราเป็นองค์กรที่ไม่แสวงหาผลกำไร ผู้คนที่
เข้าร่วมกิจกรรมสามารถเข้าชมการแสดงโดยไม่เสียค่าใช้จ่าย การแสดงมีขึ้นหลาย
รอบในประเทศไทย หลายๆจังหวัดของประเทศไทยที่อยู่ใกล้แม่น้ำโขง แม่น้ำ
ที่ไหลเย็น สะท้อนภาพก่อนที่พระอาทิตย์จะลาลับขอบฟ้า
ทีมงานของเราได้ไปแสดงในหลายๆ ประเทศเช่น ฟิลิปปินส์ ลาว บังคลาเทศ
กัมพูชา กิจกรรมของเรามอบความรู้ให้กับเด็กๆและผู้ใหญ่ที่มีความหลงใหลใน
ละครเงาและจินตนาการอันไร้ขีดจำกัด ผู้ชมมารวมตัวกันอยู่หน้าจอหนังขนาด
4.5 x 4 เมตรเช่นเดียวกับหนังกลางแปลง นี่เป็นกิจกรรมที่เราคุ้นเคยเพราะวิถีทาง
ของชีวิตชนบทในเอเชียนั้นเคยชินกับภาพยนตร์ที่แสดงในลานวัด ในโรงเรียนหรือ
นอกเมือง
จานีน: คุณมาเกี่ยวข้องกับละครเงาไทยได้อย่างไร
มณฑาทิพย์: นี่เป็นความสัมพันธ์ที่เข้มแข็ง ในฐานะที่เป็นผู้ก่อตั้งคณะละครเงา
ร่วมสมัยในประเทศไทย พวกเราไม่เคยละลายตาไปจากประวัติของละครเงาแบบ
ดั้งเดิมของภาคกลางและภาคใต้ของไทย อันดับแรกคือหนังใหญ่ การแสดงชั้นสูง
ของภาคกลาง มีข้อมูลอ้างอิงทางประวัติศาสตร์ย้อนไปถึงตอนต้นยุคสมัยสุโขทัย
อาณาจักรสุโขทัยเคยเป็นศูนย์กลางของประเทศไทย
มหากาพย์รามายณะหรือรามเกียรติ์ที่มีตัวละครมากกว่า 300 ตัว ทำจากหนังโค
กระบือที่ถูกฉลุเป็นรูปยักษ์ มนุษย์และวานร พวกเราทราบว่าหนังใหญ่นั้นมีการเล่น
เพื่อชนชั้นสูงและพระราชวงศ์ สิ่งที่จำแนกว่าหนังใหญ่เป็นความบันเทิงชั้นสูงก็คือ
หนังกระบือแกะสลักเจาะรูเป็นรูปตัวละครจากมหากาพย์รามเกียรติ์ การแสดงและ
การเคลื่อนไหวของยักษ์ มนุษย์ และวานรมีบทบาทสำคัญ มีการใช้เครื่องดนตรี
พิเศษ มีการใช้โคลงกลอนเล่าเรื่อง เรียกว่า "ร่าย"และผู้ชมก็คุ้นเคยกับเรื่อง
รามเกียรติ์ แต่เดิมแล้วมหากาพย์รามเกียรติ์ไม่ได้มาจากวัฒนธรรมไทย แต่เรื่องนี้
ตัวมีความเกี่ยวข้องกับศาสนาพุทธและศาสนาพราหมณ์ พระรามและนางสีดาที่เป็น
ตัวเอกของเรื่องก็เป็นที่คุ้นเคยในวัฒนธรรมไทย ดิฉันได้ไปศึกษาหนังใหญ่ใน
หลายๆวัดก็พบว่าผู้หญิงไม่ได้รับอนุญาตให้เชิดหนังใหญ่ พระสงฆ์ที่นั้นได้อธิบาย
ประวัติหนังใหญ่ให้กับกลุ่มผู้ฟัง ดิฉันยังได้เห็นการย่างก้าวและการเคลื่อนไหวของ
ตัวแสดงที่ทราบว่าโรงละครภัทราวดี ในกรุงเทพฯ มาฝึกท่าทางให้
อย่างที่สองคือละครเงาแบบดั้งเดิมของชาวบ้านภาคใต้ของประเทศไทย เรียกว่า
หนังตะลุง เป็นรูปแบบศิลปะที่ใช้เพื่อการเฉลิมฉลองและเป็นส่วนหนึ่งของชีวิต
ภาคใต้ ใช้หนังสัตว์เชิดช่นกัน มีตัวเอก ตัวตลก 15 ตัว พระฤๅษี และยักษ์
เนื้อเรื่องมีพื้นฐานมาจากชีวิตชนบท เสียดสีการเมืองและสังคม และยังเป็นสื่อกลาง
บอกข้อมูลด้านสุขภาพและชุมชนโดยใช้ภาษาถิ่นภาคใต้
หลังจากที่ดิฉันสำเร็จการศึกษาจากมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ก็ไปเข้าร่วมกับคณะ
ละครชุมชนที่เรียกกันว่า"กลุ่มมะขามป้อม"เป็นอาสาสมัครสำหรับโครงการสื่อ
ขนาดเล็กเพื่อคนรากหญ้า เริ่มต้นด้วยหุ่นมือใช้เป็นเครื่องมือช่วยสอนใน
ปี พ.ศ. 2540 พวกเราก็เริ่มสร้างละครเงาขึ้นมา และดิฉันก็ยังเป็นอาสาสมัครของ
ศูนย์สตรีศึกษาเพื่อฝึกความเป็นผู้นำของสตรีและดิฉันเคยเป็นนักแสดงอิสระ ในปี
2542 และได้ก่อตั้งคณะการแสดงพระจันทร์พเนจรและการเดินทางที่ไม่สิ้นสุด
ทำงานกับองค์กรที่ไม่แสวงหาผลกำไรหลายแห่งในการรณรงค์ในชุมชนเพื่อความ
หลากหลายของประเด็นในสังคม
จานีน: แล้วละครเงาในประเทศอื่นๆ เป็นอย่างไรบ้างคะ
มณฑาทิพย์: ในเอเชียมี วายังกูลิตละครเงาที่สวยงามจากประเทศอินโดนิเชียและ
อินเดีย จีนก็มีละครเงาแบบสั่น สองปีที่ผ่านมาพวกเรามีโอกาสเข้าร่วมเทศกาล
ละครเงานานาชาติ ที่เมือง SchwaebischGmund ประเทศเยอรมนีพวกเขามีการ
แสดงหลากหลายชนิดเช่น หุ่นเงาจากร่างกายและมือ ละครเงาพื้นบ้าน ละครเงา
อิงเทพนิยาย เรื่องเหนือธรรมชาติ และเรื่องโบราณจากอิตาลี
เมื่อดิฉันได้มีโอกาสเห็นละครเงาร่วมสมัยหลายๆอย่างก็รู้สึกมีความมั่นใจในการ
แสดงของพวกเราเพราะมีรูปแบบที่เป็นเอกลักษณ์และเป็นนิทานที่สำคัญเกี่ยวกับ
การอนุรักษ์ธรรมชาติ วันที่ 16-21 ตุลาคม พ.ศ 2549 คณะพระจันทร์พเนจรจะไป
ยังเยอรมนี ละครเงาและบทเพลงเป็นจุดสำคัญของเทศกาลปีนี้ งานเทศกาลจะเน้น
ในเรื่องนักแสดงละครเงาสามารถเปลี่ยนบทเพลงให้กลายเป็นภาพได้อย่างไรและ
ละครเงาจะเป็นสิ่งที่น่าตื่นเต้นและน่าสนใจเป็นพิเศษ
จานีน: ทำไมละครเงาจึงเป็นรูปแบบศิลปะที่สำคัญในความตั้งใจของคุณ
มณฑาทิพย์: เพราะว่าในเวลาเดียวกันนั้นวิธีการแสดงออกแบบเก่าและใหม่
หลายๆวิธี การพัฒนาสื่อทางเลือกจึงได้รับการพิจารณาให้เป็นเครื่องมือหลัก
สำหรับองค์กรรัฐบาลและเอกชน ถ้าไม่มีการพัฒนาสื่อทางเลือกก็จะไม่มีเครื่องมือ
ที่หลากหลายที่จะปรับใช้กับกลุ่มเป้าหมายที่แตกต่างกัน องค์กรหลายแห่งเน้นไป
ที่ข้อมูลและเนื้อหาและมันเกิดขึ้นว่าพวกเขาสนับสนุนเป็นอย่างมากไม่เหมือนกับผู้
ที่เน้นด้านเครื่องมือ คนหลายคนคิดว่าเครื่องมือไม่สำคัญเท่ากับเนื้อหา อย่างไรก็
ตามข้อเท็จจริงที่ว่าข้อมูลที่ดีและเข้าถึงได้มาจากวิธีการที่มีความหมาย
ครั้งหนึ่งนานมาแล้ว... มีผู้หญิงคนหนึ่งหลงรักเงาครั้งแรกที่ส่งสายตาไปหาเงา
วันแล้ววันเล่า คืนแล้วคืนเล่าที่เธอเดินทางไปกับหุ่นเงา ผู้คนเริ่มเรียกเธอว่า
"ป้าทิพย์"ในการเดินทางเธอก็ได้พบผู้คนที่เดินทางเช่นเดียวกับเธอ พวกเขามา
รวมตัวกันแล้วเรียกตัวเองว่า"พระจันทร์พเนจรและการเดินทางที่ไม่สิ้นสุด"
พระจันทร์เลยกลายเป็นการแสดงพิเศษที่เรียกว่าละครเงา มีการกล่าวไว้ว่าเงามี
ชีวิต เมื่อพระอาทิตย์ลับขอบฟ้าและพระจันทร์ลอยขึ้นมา บางครั้งความสนุกสนานก็
ออกมาจากหน้าจอ บางครั้งความโศกเศร้าก็รอคอยการค้นพบ การแสดงทุกชิ้นของ
พวกเขามีเรื่องราวที่ทำให้ผู้คนสงสัยและทำให้พวกเขาดำเนินการเดินทางต่อไป
ละครเงาร่วมสมัยยังเป็นวิทยาศาสตร์และศิลปะที่มีความลึกลับ แม้ว่าหลายคนจะ
เคยเห็นมาแล้ว ความลึกลับก็ยังดึงดูดให้คนเข้ามาใกล้มากขึ้นจนกระทั่งพวกเขา
รู้สึกถึงเวทมนตร์ได้ด้วยตัวของพวกเขาเอง
ละครเงาให้อิสรภาพในการจินตนาการ ไม่มีการแสดงใดๆที่พิสูจน์อย่างแน่ชัดตามที่
อังตวน เดอซองท์เอซูเพอรี นักประพันธ์เรื่องเจ้าชายน้อยเคยกล่าวไว้ว่า"สิ่งที่
สำคัญนั้นจะมองไม่เห็นด้วยตา"ทุกครั้งที่พวกเราแสดงละครเงา ปาฏิหาริย์หลาย
อย่างเกิดขึ้นกับผู้แสดงและผู้ชม มีคำถามเป็นพันที่พวกเราไม่สามารถหาคำตอบ
ความอยากรู้อยากเห็นของเด็กและผู้ใหญ่ทำให้พวกเขาไปหลังเวทีหลังการแสดง
จบลง เพื่อมองเห็นว่าเวทมนตร์ใดซุกซ่อนอยู่หลังจอสีขาว ในการแสดงทุกครั้ง สิ่ง
หนึ่งที่ไม่ถูกลืมคือเงามีชีวิตของมันเองแม้ว่ามันจะถูกสร้างโดยคนและความจริง
หลังความงามเช่นนี้ที่จริงแล้วเป็นกระดาษชิ้นบางๆ หุ่นทุกตัวมีวันสิ้นอายุ การ
เดินทางทุกครั้งที่เราไปนั้นบอกความจริงว่าวันหนึ่งสิ่งที่เราเห็นจะจากไป วันหนึ่ง
คุณจะไม่เห็นมันอีกแล้ว คุณอาจจะคิดถึงการแสดงครั้งสุดท้ายบนหน้าจอ แม้ว่าเงา
แบบเดียวกันจะถูกสร้างขึ้นแต่ก็ไม่เป็นเหมือนเดิม
สิ่งเดียวที่เหลือไว้เบื้องหลังคือความทรงจำและสิ่งที่เรารู้สึกคือหัวใจของเรา
หุ่นทุกตัวมีเงาที่ต่างกันไปเหมือนกับผู้สร้าง... ในการประชุมสาธิตละครเงา หุ่นที่น่า
เกลียดที่สุดกลายเป็นสิ่งที่สวยงามที่สุดในโลกของเงาอย่างไม่น่าเชื่อ... เด็กที่ขี้
อายที่สุดกลายเป็นนักเชิดหุ่นที่กระปรี้กระเปร่าเต็มหัวใจที่สุด มีความรู้สึกถึงสิ่งที่อยู่
ในมือของพวกเขา ในการเดินทางหลายครั้ง แสงและเงาทำให้ผู้ชมต้องมนตร์สะกด
นี่คือสิ่งที่แสนวิเศษในการเล่าเรื่องของละครเงา นักเชิดหุ่นและผู้แสดงอยู่ในพื้นที่
อันลึกลับ พวกเราเดินทางไปไกลแล้วก็ยังเห็นว่าโลกแห่งละครเงาได้สร้าง
ความหมายใหม่ให้กับเวที และมีหลายสิ่งหลายอย่างที่จะต้องถูกค้นพบ
ผู้ที่ใช้หัวใจก็จะได้ไปอยู่ที่นั่น
สำหรับข้อมูลเพิ่มเติม กรุณาเยี่ยมชมที่
www.wanderingmoontheatre.com
|
